Poręczenie majątkowe jest środkiem zapobiegawczym (więcej o środkach zapobiegawczych w postępowaniu karnym przeczytają Państwo w artykule: https://www.prk-adwokat.pl/srodki-zapobiegawcze-w-postepowaniu-karnym/ ), który został uregulowany w art. 266 – 270 kodeksu postępowania karnego (dalej: k.p.k.).

Poręczenie majątkowe może zostać złożone zarówno przez oskarżonego/podejrzanego, jak i inną osobę np. członka rodziny. W literaturze podkreśla się, że suma poręczenia majątkowego określona przez organ procesowy, może zostać złożona przez więcej niż jedną osobę. 

Ustawodawca w art. 266 § 1a k.p.k. jednocześnie zastrzegł, że przedmiot poręczenia majątkowego nie może pochodzić z przysporzenia na rzecz oskarżonego/podejrzanego lub innej osoby składającej poręczenie majątkowe. Ponadto sąd lub prokurator mogą uzależnić przyjęcie poręczenia majątkowego od wskazania przez osobę składającą poręczenie źródła tego przedmiotu.

W tym miejscu należy również wskazać, że zbieranie środków finansowych na pokrycie sumy poręczenia majątkowego poprzez organizowanie lub przeprowadzanie zbiórki na ten cel jest penalizowane przez ustawodawcę i zagrożone karą aresztu lub grzywny (art. 57 § 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 roku – kodeks wykroczeń).

Przedmiotem poręczenia majątkowego mogą być:

1. pieniądze,
2. papiery wartościowe,
3. zastaw,
4. hipoteka.

Kto decyduje o wyborze przedmiotu poręczenia majątkowego?

O wyborze przedmiotu poręczenia majątkowego decyduje składający poręczenie, ale należy wskazać, że organ procesowy może nie uwzględnić zaproponowanego przez poręczyciela przedmiotu poręczenia, jeżeli dojdzie do wniosku, że zaproponowany przedmiot poręczenia jest niewystarczający do zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego.  

Poręczenie pieniężne.

Przedmiotem poręczenia majątkowego jest określona suma pieniędzy np. 10 000 zł, która może być wyrażona jest w jednostkach pieniężnych. W tym miejscu należy wskazać, że poręczenie pieniężne może zostać złożone w złotówkach lub w walucie państwa obcego.

Składający poręczenie pieniężne winien złożyć poręczenie majątkowe na wskazany przez organ procesowy rachunek. 

Zgodnie z art. 143 § 1 pkt 9 k.p.k. z przyjęcia poręczenia majątkowego sporządzany jest protokół. 

Czy czek może być przedmiotem poręczenia majątkowego?

Tak. Zgodnie z literaturą: „Potwierdzenie czeku przez bank jest dla organu procesowego informacją, że oskarżony (poręczyciel) dysponuje kwotą widniejącą na czeku. Należy jednak pamiętać, że ważność czeków potwierdzonych wynosi tylko 10 dni. Po upływie terminu ważności potwierdzenia trasat nie przyjmie czeku potwierdzonego do realizacji.” K. Eichstaedt [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX/el. 2022, art. 266.

Papiery wartościowe

Aby konkretnie wskazać jakie papiery wartościowe mogą być przedmiotem poręczenia majątkowego, należy sięgnąć do ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi. Ustawodawca w art. 3 pkt 1 w/w ustawy wskazuje, że:

„Ilekroć w ustawie jest mowa o:

1) 

papierach wartościowych – rozumie się przez to:

a) 

akcje, prawa poboru w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 1526 i 2320 oraz z 2021 r. poz. 2052), prawa do akcji, warranty subskrypcyjne, kwity depozytowe, obligacje, listy zastawne, certyfikaty inwestycyjne i inne zbywalne papiery wartościowe, w tym inkorporujące prawa majątkowe odpowiadające prawom wynikającym z akcji lub z zaciągnięcia długu, wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego,

b) 

inne zbywalne prawa majątkowe, które powstają w wyniku emisji, inkorporujące uprawnienie do nabycia lub objęcia papierów wartościowych określonych w lit. a, lub wykonywane poprzez dokonanie rozliczenia pieniężnego, odnoszące się do papierów wartościowych określonych w lit. a, walut, stóp procentowych, stóp zwrotu, towarów oraz innych wskaźników lub mierników (prawa pochodne);”

Poręczenie majątkowe w postaci papierów wartościowych składa się do depozytu sądu.

Zastaw

W przypadku zastawu, wskazać należy, że dotyczyć on może zarówno zastawu na rzeczach ruchomych, o którym stanowi art. 306 § 1 kodeksu cywilnego (dalej: k.c.), ale również na prawach, jeżeli są one zbywalne (art. 327 k.c.)

Art. 306 § 1 k.c.:

„W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.”

Art. 327 k.c.:

„Przedmiotem zastawu mogą być także prawa, jeżeli są zbywalne.”

Zgodnie z w art. 307 § 1 k.c. do ustanowienia zastawu niezbędne jest zawarcie umowy pomiędzy właścicielem, a wierzycielem oraz – z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie – musi nastąpić wydanie rzeczy wierzycielowi lub osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły.

W przypadku gdy zastaw jest przedmiotem poręczenia majątkowego w postępowaniu karnym, umowę zawiera poręczający (właściciel) i organ procesowy (wierzyciel).

W literaturze wskazuje, że „Przedmiotem zastawu mogą być również prawa majątkowe zbywalne, mające określoną wartość rynkową, a więc mogące być przedmiotem obrotu. Przedmiotem zastawu mogą być również prawa na dobrach niematerialnych (np. prawo do patentu czy znaku towarowego). Nie może być natomiast przedmiotem zastawu autorskie prawo osobiste, nie jest to bowiem prawo zbywalne (S. Rudnicki, Komentarz…, 1996, s. 373; zob. także K. Eichstaedt, Przedmiot poręczenia…, s. 72–73; P. Karlik, Poręczenie…, s. 156 i n.).” K. Eichstaedt [w:] Kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX/el. 2022, art. 266.

Poręczenie majątkowe w postaci przedmiotu zastawu składa się do depozytu sądu.

Hipoteka

Zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece:

„W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności wynikającej z określonego stosunku prawnego można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości (hipoteka)”.

Do powstania hipoteki niezbędny jest wpis do księgi wieczystej. 

Zabezpieczenie sumy poręczenia majątkowego w postaci hipoteki następuje poprzez przyjęcie zabezpieczenia wpisu hipotecznego na nieruchomości poręczającego. 

Postanowienie o zastosowaniu poręczenia majątkowego w postaci hipoteki określa warunki, na których hipoteka winna zostać ustanowiona. Dla skutecznego ustanowienia hipoteki niezbędne jest złożenie przez poręczającego (właściciela nieruchomości) oświadczenia woli o ustanowieniu hipoteki w formie aktu notarialnego. 

Poręczenie majątkowe w postaci hipoteki następuje poprzez dołączenie do protokołu przyjęcia poręczenia odpisu z księgi wieczystej, stwierdzającego dokonanie wpisu hipoteki z tytułu poręczenia. 

Postanowienie o zastosowaniu poręczenia majątkowego.

Postanowienie o zastosowaniu poręczenia majątkowego winno zawierać:

a) wysokość poręczenia majątkowego,

b) rodzaj poręczenia majątkowego,

c) warunki poręczenia majątkowego,

d) termin złożenia poręczenia majątkowego.

Zgodnie z art. 266 § 2 k.p.k. przy określaniu wysokości, rodzaju, warunku i terminu złożenia poręczenia majątkowego należy uwzględnić sytuację materialną oskarżonego/podejrzanego i składającego poręczenie majątkowe, a także wysokość wyrządzonej szkody oraz charakter popełnionego czynu. 

Zmiana tymczasowego aresztowania pod warunkiem złożenia określonego poręczenia majątkowego.

Ustawodawca w art. 257 § 2 k.p.k. przewiduje możliwość zmiany środka izolacyjnego pod warunkiem złożenia określonego poręczenia majątkowego. 

„Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie pod warunkiem złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego; na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia.”

Pamiętać również należy o drugiej części powyższego przepisu, który stanowi o tym, że sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia majątkowego na uzasadniony wniosek oskarżonego/podejrzanego lub jego obrońcy, jednakże wniosek ten winien być złożony najpóźniej niż w ostatnim dniu wyznaczonego terminu do złożenia poręczenia majątkowego. 

Dodatkowo warto wskazać, że po oznaczeniu warunków, które aresztowany winien spełnić, aby sąd zastąpił środek izolacyjny w postaci tymczasowego aresztowania poręczeniem majątkowym oraz po złożeniu poręczenia, sąd nie może ponownie badać przesłanek do zastosowania art. 257 § 2 k.p.k.

W świetle orzecznictwa:

„Jeśli sąd uzależnił uchylenie tymczasowego aresztowania oskarżonego od złożenia poręczenia majątkowego, to złożenie sumy poręczenia obliguje sąd do uchylenia aresztowania (zamiany na poręczenie majątkowe) bez ponownego oceniania przesłanek zasadności postąpienia. Złożenie poręczenia jest w tej sytuacji spełnieniem ustalonego warunku.”

Postanowienie SA w Krakowie z 10.01.1996 r., II AKz 653/95, LEX nr 24909.

„Oznaczenie warunków, pod jakimi sąd jest gotów zastąpić aresztowania poręczeniem (art. 257 § 2 k.p.k.), powoduje, że w razie spełnienia ich nie jest dopuszczalne badanie przesłanek zastąpienia aresztowania poręczeniem. Byłoby to bowiem ponowne orzekanie w przedmiocie już osądzonym, a wszak i sąd jest związany swym orzeczeniem, chybaby zaszły nowe okoliczności, zmieniające podstawę faktyczną stosowania środków zapobiegawczych. Po takim orzeczeniu rzeczą sądu jest jedynie stwierdzić spełnienie warunku poprzednio oznaczonego i zastosować środki poprzednio przewidywane. Jest to sytuacja odmienna od zamiany aresztowania na inny środek, gdyż ta nie jest poprzedzona podobną promesą, bo wówczas ocena niezbędności aresztowania jest dokonywana równocześnie z zastosowaniem innego środka zapobiegawczego.”

Postanowienie SA w Krakowie z 30.08.2000 r., II AKz 194/00, KZS 2000, nr 9, poz. 37.

Po złożeniu poręczenia majątkowego moc traci postanowienie sądu o zastosowaniu tymczasowego aresztowania.

W razie pytań – pozostajemy do Państwa dyspozycji, jednocześnie zapraszamy na drugą część artykułu dotyczącego poręczenia majątkowego, który pojawi się w najbliższych dniach. W kolejnej części omówimy prawa poręczyciela oraz przypadki, w których sąd może orzec przepadek lub ściągnięcie sumy poręczenia, a także wskażemy, kiedy ustaje poręczenie majątkowe i odpowiemy na pytanie czy możliwe jest cofnięcie poręczenia majątkowego przez składającego poręczenie.

źródła:

– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks postępowania karnego,

– kodeks postępowania karnego. Tom I. Komentarz aktualizowany, red. D. Świecki, LEX/el. 2022,

– ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi,

– ustawa z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece,

– ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku kodeks cywilny,

– postanowienie SA w Krakowie z 10.01.1996 r., II AKz 653/95, LEX nr 24909,

– postanowienie SA w Krakowie z 30.08.2000 r., II AKz 194/00, KZS 2000, nr 9, poz. 37.

Apl. adw. Wiktoria Qader