Czynność zatrzymania stanowi poważną ingerencję w zasadę wolności osobistej przysługującej każdemu z nas, o której stanowi art. 41 ust. 1 Konstytucji Rzeczpospolitej, zgodnie z którym: „Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą. Pozbawienie lub ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach i w trybie określonych w ustawie”.
W świetle powyższego wolność osobista stanowi fundamentalne prawo przysługujące każdemu człowiekowi, a jakiekolwiek pozbawienie lub ograniczenie naszej wolności może mieć miejsce jedynie w przypadkach i na zasadach określonych w aktach o randze ustawowej.
W poprzednim artykule omówiliśmy problematykę przesłanek zatrzymania procesowego osoby podejrzanej, którą reguluje art. 244 § 1 – 1b k.p.k., dziś chcemy przedstawić Państwu podstawowe prawa przysługujące osobie zatrzymanej.
W pierwszej kolejności należy podkreślić, że w momencie zatrzymania przez policję, funkcjonariusz ma obowiązek przedstawić się oraz natychmiast poinformować zatrzymanego o:
- Przyczynach zatrzymania,
- Przysługujących zatrzymanemu prawach.
Powyższe obowiązki ciążące na funkcjonariuszach policji wynikają zarówno z ustawy zasadniczej, kodeksu postępowania karnego, jak również ustawy o policji.
Do najważniejszych praw przysługujących zatrzymanemu zaliczamy:
- korzystanie z pomocy adwokata lub radcy prawnego;
- niezwłoczne umożliwienie, na żądanie osoby zatrzymanej, nawiązania w dostępnej formie kontaktu z adwokatem lub radcą prawnym oraz bezpośrednią rozmowę z adwokatem lub radcą prawnym;
- korzystanie z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli zatrzymany nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim;
- złożenie oświadczenia oraz odmowa złożenia oświadczenia;
- otrzymanie odpisu protokołu zatrzymania;
- dostęp do pierwszej pomocy medycznej;
- zawiadomienie (na żądanie zatrzymanego) osoby najbliższej/osoby wskazanej przez zatrzymanego;
- złożenie zażalenia do sądu na zatrzymanie;
- natychmiastowe zwolnienie, gdy ustaną przyczyny zatrzymania, a także jeżeli w ciągu 48 godzin od zatrzymania osoba zatrzymana nie zostanie przekazana do dyspozycji sądu wraz z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowania;
- zwolnienie, jeżeli w ciągu 24 godzin od przekazania zatrzymanego do dyspozycji sądu nie doręczono osobie zatrzymanej postanowienia o zastosowaniu wobec niego tymczasowego aresztowania;
- prawo do bycia wysłuchanym.
Ponadto, jeżeli zatrzymanie dotyczy osoby, która jest obywatelem państwa obcego należy umożliwić na jego prośbę nawiązanie w dostępnej formie kontaktu z właściwym urzędem konsularnym lub przedstawicielstwem dyplomatycznym, a w razie zatrzymania osoby nieposiadającej żadnego obywatelstwa – z przedstawicielem państwa, w którym zatrzymany ma stałe miejsce zamieszkania.
Powyżej wymienione prawa przysługujące osobie zatrzymanej wynikają z kodeksu postępowania karnego, ale należy również pamiętać o regulacjach zawartych w ustawie o policji, zgodnie z którą czynności podejmowane przez funkcjonariuszy policji podczas zatrzymania winny być wykonywane w sposób możliwie najmniej naruszający dobra osobiste osoby zatrzymanej, a ponadto:
Art. 15 ust 3 ustawy o policji:
„Zatrzymanie osoby może być zastosowane tylko wówczas, gdy inne środki okazały się bezcelowe lub nieskuteczne.”
Art. 15 ust. 4 ustawy o policji:
„Osoba zatrzymana, o której mowa w ust. 1 pkt 3, może być okazywana, fotografowana lub daktyloskopowana tylko wtedy, gdy jej tożsamości nie można ustalić w inny sposób.”
Art. 15 ust. 5 ustawy o policji:
„Osobę zatrzymaną należy niezwłocznie poddać – w razie uzasadnionej potrzeby – badaniu lekarskiemu lub udzielić jej pierwszej pomocy medycznej.”
W tym miejscu należy także przypomnieć o regulacjach zawartych w art. 41 ust. 4 i 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej:
Art. 41 ust. 4 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej:
„Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny”.
Art. 41 ust. 5 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej:
„Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.”
Poniżej przedstawiamy również wzór pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego w postępowaniu karnym, które otrzymuje każda osoba zatrzymana:
Źródła:
– Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 roku,
– ustawa z dnia 6 czerwca 1997 roku kodeks postępowania karnego,
– ustawa z dnia 6 kwietnia 1990 roku o policji,
– rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 czerwca 2015 roku w sprawie określenia wzoru pouczenia o uprawnieniach zatrzymanego w postępowaniu karnym.
Autor: apl. adw. Wiktoria Qader