Separację na gruncie polskiego prawa cywilnego, a dokładniej na gruncie prawa rodzinnego, należy zaliczyć do stosunkowo młodych instytucji prawa.
Instytucja Separacji funkcjonująca w obecnym kształcie została bowiem wprowadzona do polskiego systemu prawa dnia 16 grudnia 1999 r. przez ustawę z dnia 21 maja 1999 r. o zmianie ustaw – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 532).
Dokonując wykładni instytucji separacji na gruncie obecnie obowiązującego systemu prawa rodzinnego, należy podjąć próbę wyjaśnienia separacji jako instytucji prawnej. Jak możemy przeczytać w jednym z komentarzy do Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego – Separacja rozumiana jako instytucja prawna jest zbiorem przepisów prawa normujących przesłanki materialnoprawne i formalne orzeczenia separacji prawnej małżonków, którzy pozostają w separacji faktycznej. Z przedstawionej definicji oprócz wskazania – sensu largo – zakresu przepisów regulujących separacje, na pierwszy plan wysuwa się pojęcie separacji faktycznej jako źródła powstania i etapu poprzedzającego instytucję separacji rozumianą jako formalne rozłączenie się małżonków.
Kluczowym dla zrozumienia instytucji separacji, jest próba odpowiedzi na pytanie – W jakim celu została przyjęta przez polskiego Ustawodawcę oraz jaką pełni funkcję w prawie?. Dokonując próby udzielenia odpowiedzi na powyższe pytanie, sięgnąć należy bezpośrednio do uzasadnienia projektu ustawy ją wprowadzającej.
Zgodnie z uzasadnieniem projektu ustawy z dnia 21 maja 1999 r. o zmianie ustaw – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, Kodeks cywilny, Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 532) konieczność przywrócenia w polskim prawie instytucji separacji małżeńskiej jako alternatywy dla rozwodu pojawiła się ze względu na narastające oczekiwania społeczeństwa, a w szczególności osób i środowisk odnoszących się w sposób negatywny do rozwodu z przyczyn natury religijnej i wyznawanych wartości jakimi są rodzina i małżeństwo. Brak uregulowania instytucji wielokrotnie powodował sytuację, w których małżonkowie zmuszeni byli do rozwodu wbrew własnym przekonaniom, niejednokrotnie godząc tym samym w dobro małoletnich dzieci.
W uzasadnieniu projektu przedmiotowej ustawy zwrócono również uwagę, iż wprowadzenie instytucji separacji służyć będzie ochronie wolności wyznania i swobody sumienia, poszerzeniu praw człowieka, a jednocześnie może pełnić rolę ochrony trwałości rodziny i małżeństwa. Ponadto, zwrócono uwagę, iż separacja może pełnić funkcję zapobiegawczą przed lekkomyślną decyzją o rozwodzie, a tym samym dawać szansę na wznowienie wspólnoty małżeńskiej w przyszłości. Konstatując, separacja na gruncie wskazywanego już uzasadnienia projektowanej ustawy była rozumiana jako swoisty środek ochrony przekonań religijnych, mający na celu w szczególności likwidację ewentualnych konfliktów pomiędzy wyznaniem i swobodą sumienia a trwaniem w faktycznie nieistniejącym związku małżeńskim.
Pomimo iż w piśmiennictwie niejednokrotnie wskazuje się, że separacja jest surogatem rozwodu, to należy pamiętać, że nie jest koniecznym etapem poprzedzającym rozwód, a pozostając w separacji każdy z małżonków może wystąpić z żądaniem rozwiązania małżeństwa przez rozwód.
W kolejnych artykułach zostanie przedstawiony zarys instytucji separacji obowiązującej na gruncie polskiego prawa rodzinnego ze szczególnym uwzględnieniem jej podziału, przesłanek orzekania, przepisów Kodeksu Postępowania Cywilnego regulujących proces jej orzekania, skutków prawnych, a także instytucji zniesienia separacji.
źródła:
H. Ciepła, B.Czech, T. Domińczyk, S. Kalus, K. Piasecki, M. Sychowicz, Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy, Komentarz pod redakcją Kazimierza Piaseckiego, Wydanie 3, stan prawny na 15 listopada 205 roku, Lexis Nexis, Warszawa 2006 s. 471
http://orka.sejm.gov.pl/Rejestrd.nsf/wgdruku/591/$file/591.pdf
Autor: apl. adw. Zuzanna Pierścińska